MüzminBekar
New member
İnsan hayatının genel tertibi, çocukluk- gençlik-yetişkinlik-orta yaşlılık ve ihtiyarlık olmak üzere altı periyoda ayrılabilir. Bu periyot ortasında öteki bir periyoda geçişte kesin bir yaş sınırlaması yoktur. Bunlarla birlikte, gelişimde katılık ve bir sıra sistemi vardır. Bu gelişme sırası bütün insanlık için geçerlidir. Gelişim evresinde geçilmesi gereken bir evre mutlaka atlanamaz. bundan evvelki sıra bir ilerideki sırayı temsil eder. Farklı ırklardan olan, farklı iklim ve beslenme şartlarında yetişen bireyler, ergenliğe girme yaşları da farklılık gösterir(Yavuzer, Köknel,Kulaksızoğlu,Ayhan,Dodurgalı,Ekşi, 2003:95). Ergenlik evresini her çocuk tıpkı vakit diliminde girmez. Birtakım çocuklar daha evvel kimileri da sonrasındasında ergenlik evresine girmektedir. İçinde bulunduğu aile ortamı, toplumsal etraf, kültürel kıymetler, fizikî etraf ve izlediği filimler çocukların ergenlik evrelerini farklı etkilemektedir (Acar, 2015:47). Ergenlik çocukluktan yetişkinliğe bir geçiş dönemindir. Bu vakit diliminde hormonal tesir ile meydana gelir(Artan,Bayhan, 2014:164). Ergenlik evresi, çocuklukla genç yetişkinlik evreleri içinde transferini sağlayan, bireyin benlik hissiyatının sağlamlaştığı epeyce pahalı bir ruhsal gelişim vaktidir.
Türkçemizde ki karşılığı olarak ’delikanlılık dönemi’ de kullanılır(Doksat, 2014:215). Tariflerde ergenlik ile ilgili birfazlaca açıklamalar yapılmıştır’’ Dünya Sıhhat Örgütü ergenliği; çocukluk ve yetişkinlik içinde, 10-19 yaş ortası bireyin büyüme ve gelişme devri olarak tanımlar ‘’(Şahin, 2014:15;WHO, 2014). Ergenlik süreci anlaşılması güç bir periyottur. Psikolojide birinci değinen müellif olarak bilinen G. Stanley Hall, ergenliğin’ ilkel ve uygar insan birleşiminde ki kesişimin ortası olduğunu düşündüğü için ergenliği, fırtınalı ve gerilimli bir devir olarak açıklamıştır’.(Şahin, 2014:15). Ergenlik, bireyin hayat uzunluğu geçirdiği gelişim evrelerinin bir müddetç devri ortasında toplumsal tesirleriyle insanın epey etkilediği bir vakit periyotlarıdır; cinsel gelişim, fizikî büyüme ve psikososyal olgunlaşmanın gerçekleştiği, çocukluktan yetişkinliğe bir geçiş sürecidir. Puberte ile başlangıcı olan ergenlik, hayat sürecinden epeyce etkilenen toplumsal ve biyolojik geçiş süreçlerinden biridir. Bu süreçte beyin, nöroendokrin sistem ve hormon konsantrasyonlarında farklılık, fizikî gelişim ile üreme sisteminde değişiklikler üzere fazlaca türlü değişiklikler ortaya çıkar. Olgunlaşma ile büyüme sürecine “adolesan dönem” de denilmektedir (Parlaz,Tekgül,Karademirci,Öngel, 2012:11). Ergenlik evresi Hallingshead, ‘bireyin yaşamakta olduğu toplumu, onu artık bir çocuk üzere görmeyi bıraktığı, lakin ona tam yetişkin standardını, fonksiyonunu ve rolünü tamamını vermediği bir vakit dilimi.’ olarak açıklamaktadır(Acar, 2015:45). Freud’a göre ergenlik ise kısa müddetli bir rol karmaşasının yaşandığı ve öteki bir yanı ise çöküşe kadar ilerleyen kararlı bir bağımsızlık, bir faklı yandan ise bebeksi bağımlılık belirtilen ergenin, daima olarak git- gellerin olduğu bir müddetçtir(Şahin, 2014:15,Yörükoglu, 2004,Geçtan, 1988,Adams, 1995).
Ergenlikte Fizikî Ve Cinsel Gelişim
Ergenlik periyodu, bireyin gelişimdeki en süratli iki büyüme periyotlarından birisini oluşturur. Bu evredeki bedensel büyüme, bir manada toplumsal, duygusal olgunlaşmanın birinci tabanını hazırlamaktadır. Bir farklı söyleyişle ergenlik, biyolojik farklılaşmayla başlar ve zihinsel, bedensel ve ruhsal gelişimi ile sona erer. Bireydeki bu farklılaşmalar, bünyenin süratle büyüyerek olgunlaşması kararına ulaşılır(Yavuzer, 1987:263).İlk klinik göstergeleri şimdi kızlarda 10, erkeklerde 12 yaşlarında meydana çıkar. Biyolojik farklılıkların tamamlanması 3-5 yıl sürer. Uzunluk uzaması ile kemik olgunlaşmasında hızlanma, bedende kilo artışı, farklı oldurganların ve beden kısımlarının boyutlarında bir artış görülür. Beden yapısında erkek ve kız farklılıkları netleşir.
Ergenlik evresinin sona ermesine hakikat, kızlarda genelde 16; erkeklerde ise 18 yaştır, ergenin büyüme ve gelişmesi genel olarak tamamlanmıştır. Uzunluk, uzaması yılda 5-7 cm kadar artar. Ergenliğe girişte erişkinin uzunluğunun yaklaşık %80’i kadar olan uzunluk, ergenliğin sona ermesine hakikat uzunluk %99’una ulaşır. Bu evrede kilo artışı yılda 2.25-2.75 içindedır. Ergenlik devri boyunca kızlarda beden tartısı 16 kg, erkeklerde ise 20 kg kadar artış gösterir. Bu kilonun artışının niçini iç organlardaki gelişme, iskeletin büyümesi ve yükünün artması, kas dokusundaki olgunlaşma ve yağ dokusundaki artışlardır. Bu evrede kızlar ve erkeklerde daima olarak görülen fizyolojik farklılaşmalar ve bunların birinci başlangıç yaşları şöylekidir:
Kızlar:
Göğüslerin büyümesi = 8- 13 yaş. Pubik bölgede kıllanma = 8- 14 yaş. Koltuk altında kıllanma = pubik kıllanmadan yaklaşık 2 yıl daha sonra. Ciltte yağlanma = koltuk altı kıllanmasıyla tıpkı periyot. Birinci manstruasyon = 10- 16.5 yaş (Bayhan,Artan, 2014:164-165). Menarş(ilk adet) = 12,5 yaşında (9-17yaş içinde da görülür) (Tekgül,Öngel,Karademirci,Parlaz, 2012:13).
Erkekler:
Testislerin büyümesi = 10- 13.5 yaş. Pubik bölgede kıllanma = 10- 15 yaş. Penisin ve prostat bezinin büyümesi = 11-14.5 yaş. Yüzde ve koltuk altında kıllanma = pubik kıllanmadan yaklaşık 2 yıl daha sonra. Ciltte yağlanma = koltuk altı kıllanmasıyla birebir periyot. Birinci meninin atılması = penisin büyümeye başlamasından yaklaşık 1 yıl daha sonra(Bayhan,Artan, 2014:164-165).
gençlerde Bilişsel Ve Psikososyal Gelişim
Ergenlik evresinde biyolojik, ruhsal ve toplumsal gelişimsel farklılıklar karakterize edilir. Ergenlikte biyolojik gelişimde iskelet sisteminde süratli büyüme, cinsel gelişim ile ruhsal gelişim, bilişsel gelişim ve kimlik olgunlaşması özellikleriyle tespit edilir. Toplumsal olarak ise ergenlik, genç erişkin kimliğine hazırlanmanın olduğu bir evredir (Parlaz, Tekgül, karademirci, Öngel, 2012:13-14; Derman, 2018). gençlerdeki bilişsel olgunlaşma, beynin işlemesindeki fonksiyonları içinde belirlenen hayli farklı marifetlerinin olgunlaşmasını içerir. Bunların içerisinde arkadaş etkileşimlerinde, toplumsal ortamlarda ve bilimsel mevzular somut kanıdan soyut niyete transfer olan ve kendini kıymetlendirme, düzenleme ile yeni davranışların oluşumunda yer alır. Piaget, ergenlikteki bilişsel ahengin toplumsal ilgiler ve ergenin akranlarıyla ile konuştuğu diyalogdan değerli derecede etkilendiğine kabullenmiş ve toplumsal bilişi ergenlikteki bilişsel gelişmenin bir aracı olarak açıklamıştır (Tekgül, Öngel, Parlaz, Karademirci, 2012:14,Aydın, Bozkurt: 2007). Piaget soyut süreç niyetini şöyle açıklamıştır: somut olandan, şu an burada olmayana ve ileriki yaşama yönelik merak doğrultusunda kurtulma. Bu fazla niyetlerin ve kuramların oluşma devri, tıpkı vakit diliminde şuan ki geleceğe adapte olması sürecidir. Piaget bu durumu da şöyle deklare etti: somut ve şuan ki gördüklerinden çıkarılan önermeler hakkındaki hipotezler ileriye devam etmesini ve fikir oluşturmasını sağlayan bir fikir dönüşümü. Farklı bir söyleyişle, somut süreç fikri devrinde olan bir çocuk şuan ki vakit dilimi içerisinde ‘gerçek’ sorunlarla çabalamak mecburiyetinde olduğu biçimde, soyut süreç kanısında olan bir ergen, etrafındaki çevreyi var iseyımlarla bir geriye ya da ileriye birleştiren muhtemel sorunlarla uğraşabilir(Gander,Gardıner, 1993:146).
Bebeklik ile başlangıcı olan, çocukluk ile süren toplumsallaşma ergenlik evresinde de ergenin meskenden ayrılmak isteği ve topluma girmek istemesi ile devam eder. Erikson’un psikososyal gelişim kuramının beşinci evresi olan “Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası” ergenlik evresini husus almaktadır. Bu evre en epeyce konusu olan sorunu şu ergenin kimlik kazanması ya da bunu kazanamazsa rol karışıklığı yaşamasıdır. Kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası evresi on iki, on sekiz yaş ortası olur. Ergenlik evresi sisteminde “ben kimim? “ sorusu epey değer taşır. Ergen, bu sorununun cevaplarken ebeveynlerinden epeyce, arkadaş kümelerinden etkilenir. Toplumumuzda vadeli farklılaşan ve gelişim belirten toplumsal pahalar içinde ergen, eğitim hayatında başarılı olmak, ekonomik özgürlük kazanmak, toplumsal etrafının takdirini almak yahut alamamakta kaygılanmaktadır. Bu devrin yapı özellikleri, duygusal artış ve aşırılık, süratli kurulan ve bozulan irtibatlar, sıradan etkilenme, toplumda dikkat ve ilgi çekme, kimlik sahibi olma uğraşı, formüllerinde kısa açıklanabilir(Şahin, 2014: 16-17;Yavuzer, 2013: 276). Ergenin ssaglıklı kimlik kazanmasında, etrafıyla uyumlu özdeşimler yapabileceği (model alabileceği) erişkinlerin olması kıymetli bir etkendir.(Şahin, 2014: 17;Karabekiroğlu, 2014). Erikson’a nazaran bu evrede ergen olumlu bir evrede kimlik kazanma sorununu çözerse, kendine güvenen, kendinden emin olan bir kişilik olarak ömrüne devam eder ve başarılı olur. Aykırı durumda ise rol karışıklığını, yaşantısının ilerleyen devirlerinde de bu kriz aşılamayıncaya kadar devam eder. (Şahin, 2014:17;Senemoğlu, 2005:79).
Ergenlik Evresinde Ortaya Çıkan Ruhsal Özellikler
Ortaokul devrine denk düşen birinci gençlik yahut yeni yetişkinlik yaşında, cinsel uyarımlar ile bir arada yeni ruhsal özellikler ve davranışlar meydana gelmeye başlar. Eşit ve uyumlu ilkokul çocuğu masraf, yerine gereğinden çok huzursuz, güç beğenen ve çabuk reaksiyon veren bir genç gelir. Hisleri, fazlaca süratli aşağı- üst oynamaktadır. Bir anda keyifli olur bir anda’ da mutsuz olur. Süratli öfkelenir, gereksiz şeyleri sorun yapar. Reaksiyonları erkenden iddia edilmez olur. Derslere özverisi azalmış, çalışma sistemi bozulmuştur. İstekleri fazlalaşmıştır(Yörükoğlu, 1998:375). Bu evrede erkek yahut kız kimi birtakım etrafından uzaklaşmak, kendi iç dünyası ile kalmak istiyor üzeredir. Ebeveynleri ve arkadaşların bir arada olma dileğini reddedip iç dünyasına yönelebilir.
Adeta bünyesinde olan bitenlerin hesabını yapmak, ve sıra ile aklından geçirmek ve yeni hissiyatlarına ahenk sağlamak istemektedir. Hayal etme, yaratıcı olma niyetini geliştiren en değerli itici güçtür. Bu fikirde yararlıdır. Ancak gerçekleşmemiş istekleri güya olmuş üzere hayal kuruyorsa, o an ergen için bir korunma ve telafi görme araç olarak görülmektedir. Olağan hayat ortasında kuvvetlikler ve hezimetler ortasında kalan ergen kendisini kuvvetliklerle baş etmiş kuvvetli birisi üzere hayal ediyorsa gerçek ömürden uzaklaşabilir. Ergendeki fazlalığa ’gündüz rüyası’ olarak isim takılmasına sebep olmuştur. Mahcubiyet ve çekingenlik ergenlik evvelden başlayan ve ergenlik evresinde de devam eden, çıplak görünmekten utanma ve mahcup durumda olma, ergen evresinde fazlacaça görülen bir his durumudur. Adeta bedenlerini gizlemek istemektedirler. Bu durum organlarındaki değişimlerinin farklı periyot ve süratlerde olmasından kaynaklanan eşitsiz beden görünümünün gizlemek maksatlı yapıldığı ya da ergenlerin dikkat noktaları olan kendi bünyelerini farklı ve meraklı gözlerden saklama maksatlı olduğu düşünülebilir (Yavuzer, Köknel, Kulaksızoğlu, Ayhan, Dodurgalı, Ekşi, 2003:104-105-106). Ergen kendisine verilen hakları az bulur. Konuttaki kuralların fazlalığından ve sıklığından yakınır. Ebeveynlerin ikazlarına ani reaksiyon verir, zıt yanıtlar verir bu durumda aile içi çatışmalara sebep olur. Kimi ergenler konutun ortasında pek kalmak istemezler, geri dönüş vakitlerini başlarına takmazlar yemek vaktine geç kalırlar. Dağınık ve epey rahat olurlar. Genlikle bir şeyleri kırıp dökerler. Ağızları durmaz, gidip gelip bir şeyler yerler(Yörükoğlu, 1998:375-376). Ekseriyetle, ebeveynleri tarafınca hakikat anlaşılmadığını düşünür. Ebeveynlerin fikirlerini yanlış bulur. Ergeni en çok arkadaşlarının anladığını düşünür. Bu sebeple ebeveynlerinden dinlemek yerine arkadaşlarının kelamını dinleme kanısındadırlar. Karşı cinsiyete ilgi gözle görülür biçimde artar. Tek taraflı aşklar yaşanılabilir.
Flörtler olağandır. Bu olaylar çoklukla ‘büyük aşk’ karesi ortasında yaşanır. Ergenler birbirlerini epeyce kıskanırlar, birbirlerine daima karışmaları ve diğerleriyle olan irtibatları sonluluk konulabilir. Anne-babanın uygun bulmadığı bireyler ile arkadaşlık kurma, alkol, sigara, uyuşturucu husus üzere alışkanlıklar edinmeye yakınlık bu evrede yoğunlaşır(Doksat, 2014:215-216). Ergenler sesli müziği severler. Kılık kıyafete ağır ilgi gösterirler. Ergen kız, ayna karşısında epeyce vakit geçirmeye başlar. Ergen erkek ise ayakkabısı boyasız bulunmasına aldırış etmez lakin saçını uzatır, periyodun modasını göre şekillendirir. (Yörükoğlu, 1998:376).Şişmanlık-zayıflık, bu devirde meydana gelen yeme bozukluklarından en hayli görülen anoreksia nevroza’dır(Şahin, 2014:19;Tahiroğlu ve diğ., 2005).Kısa boy- uzun uzunluk, yüz çizgilerinin düzgün formlu olup olmayışlarını sorun yapmaya başlarlar(Yörükoğlu, 1998:376).
Teklif
Ebeveynler ergenlik periyodu rastlanabilecek ıstıraplara hazırlık yapılması lazımdır. örneğin kızlara anneleri, erkeklerde de babaları bu oluşabilecek ıstıraplardan kelam etmelidirler, zira çocuklar ergenlikle ayrıntıları kulaktan dolma, akranlarından öğrenmeye çalışırlar. Bu durumda da yanlış bilgi edinilmiş olur. Ebeveynler, çocuklarını kendi ergenlik periyodunda ki vaktiyle kıyaslama yapmamalıdır. sebebi ise epey süratli toplumsal ve teknolojik farklılıklar oluşmaktadır. Ebeveynler bu vakitte ki çocuklarını öbür çocuklar ile kıyaslamamalıdırlar. Oburlarının çocuklarıyla kıyaslamak, ergende içe kapanıklık yahut kelam dinlememe, öfke ve kıyaslandığı bireylere karşı nefret, aileye karşı kin beslemek ve ergenin özgür olma yönelimini makûs istikamette tesir eder.
Tek başına sorumluluk altına girme, iş yapabilme ve arkadaş edine bilme maharetini geliştiremeyecektir. Öz inanç eksikliği oluşur. Ergene karşı tatlı-sert, yani arkadaşça bir anne-baba portresi oluşturun. Bu periyotlarda ergen ile olumlu bağlantı kurun. Onu sorgular tavırda yaklaşmayınız. Sorgulayıcı yerine, paylaşımcı bir tavır ortasında ergene istikamet gösterin. Paylaşımcı olduğunuzda duygusal yaşantısı hakkında bilgi sahibi olursunuz, ergenin ebeveyni olarak ta yanlış kararlar alabileceği, yanlış yollara girmesi ihtimaline karşı erkenden önlem almış olabilirsiniz. Daima uyarma, kızma, rencide etme, vurma ve dövme tekniği ile ergenin yanlış tavırlarının değiştirmesini asla düzeltemezsiniz. Hatta sorunlu tavırlarının birleşmesine dayanak olursunuz. Ebeveynlerin anlayışlı, sevgiyle, hürmetle, eşit, dengeli ve demokratik tavırları sağlıklı bir benlik anlayışını ve bağımsızlığı kolaylaştırır. Sağlıklı bir biçimde ergenlik devrini atlatmasında hayli büyük destekçi olursunuz.
Kaynakça:
Acar, E.(2017).Bağırıp Çağırmadan Çocuk Eğitimi(1.Baskı)Yediveren yayınları.45
Bayhan,S.P. ve Artan, İ.(2014). Çocuk Gelişimi Ve Eğitimi. Morpa yayınları.164-165
Doksat,G.N.(2014).Anne Babalar İçin Başucu Kitabı(1.Baskı). Türkiye: Sigma publishing. 215
Gander, J.M ve Gardıner,W.H.(1993)Çocuk Ve Ergen Gelişimi(8.Baskı)İmge kitapevi.146
Şahin, N.(2014) ERGENLİK SORUNLARI VE BAŞ ETME TEKNİKLERİ İLE İNTERNET BAĞIMLILIĞI ORTASINDAKİ BAĞLANTI. Haliç Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Psikolojisi Anabilim Kolu Uygulamalı Psikoloji Proğramı. Yüksek Lisans Tezi 15-16-17-19
Tekgül, N. Öngel, K. Karademirci, E. Parlaz, A.E.(2012)Ergenlik Periyodu:Fiziksel Büyüme, Ruhsal Ve Toplumsal Gelişim Süreci. Yıl:2012 Cilt: 3 Sayı The Journal of Turkish Family Physician 11-13-14
Yavuzer, H.(1987)Çocuk Psikolojisi(40.Basım)Remzi Kitapevi.263
Yavuzer, H. Köknel, Ö. Kulaksızoğlu, A. Ayhan, H. Dodurgalı, A. Ekşi, H.(2003).Çocuk Ve Ergen Eğitiminde Anne Baba Tutumları(2.Baskı)Timaş yayınları.104-105-106
Yörükoğlu, A.(2016). Çocuk Ruh Sıhhati (37.basım). Özgür Yayınları.375-376
Türkçemizde ki karşılığı olarak ’delikanlılık dönemi’ de kullanılır(Doksat, 2014:215). Tariflerde ergenlik ile ilgili birfazlaca açıklamalar yapılmıştır’’ Dünya Sıhhat Örgütü ergenliği; çocukluk ve yetişkinlik içinde, 10-19 yaş ortası bireyin büyüme ve gelişme devri olarak tanımlar ‘’(Şahin, 2014:15;WHO, 2014). Ergenlik süreci anlaşılması güç bir periyottur. Psikolojide birinci değinen müellif olarak bilinen G. Stanley Hall, ergenliğin’ ilkel ve uygar insan birleşiminde ki kesişimin ortası olduğunu düşündüğü için ergenliği, fırtınalı ve gerilimli bir devir olarak açıklamıştır’.(Şahin, 2014:15). Ergenlik, bireyin hayat uzunluğu geçirdiği gelişim evrelerinin bir müddetç devri ortasında toplumsal tesirleriyle insanın epey etkilediği bir vakit periyotlarıdır; cinsel gelişim, fizikî büyüme ve psikososyal olgunlaşmanın gerçekleştiği, çocukluktan yetişkinliğe bir geçiş sürecidir. Puberte ile başlangıcı olan ergenlik, hayat sürecinden epeyce etkilenen toplumsal ve biyolojik geçiş süreçlerinden biridir. Bu süreçte beyin, nöroendokrin sistem ve hormon konsantrasyonlarında farklılık, fizikî gelişim ile üreme sisteminde değişiklikler üzere fazlaca türlü değişiklikler ortaya çıkar. Olgunlaşma ile büyüme sürecine “adolesan dönem” de denilmektedir (Parlaz,Tekgül,Karademirci,Öngel, 2012:11). Ergenlik evresi Hallingshead, ‘bireyin yaşamakta olduğu toplumu, onu artık bir çocuk üzere görmeyi bıraktığı, lakin ona tam yetişkin standardını, fonksiyonunu ve rolünü tamamını vermediği bir vakit dilimi.’ olarak açıklamaktadır(Acar, 2015:45). Freud’a göre ergenlik ise kısa müddetli bir rol karmaşasının yaşandığı ve öteki bir yanı ise çöküşe kadar ilerleyen kararlı bir bağımsızlık, bir faklı yandan ise bebeksi bağımlılık belirtilen ergenin, daima olarak git- gellerin olduğu bir müddetçtir(Şahin, 2014:15,Yörükoglu, 2004,Geçtan, 1988,Adams, 1995).
Ergenlikte Fizikî Ve Cinsel Gelişim
Ergenlik periyodu, bireyin gelişimdeki en süratli iki büyüme periyotlarından birisini oluşturur. Bu evredeki bedensel büyüme, bir manada toplumsal, duygusal olgunlaşmanın birinci tabanını hazırlamaktadır. Bir farklı söyleyişle ergenlik, biyolojik farklılaşmayla başlar ve zihinsel, bedensel ve ruhsal gelişimi ile sona erer. Bireydeki bu farklılaşmalar, bünyenin süratle büyüyerek olgunlaşması kararına ulaşılır(Yavuzer, 1987:263).İlk klinik göstergeleri şimdi kızlarda 10, erkeklerde 12 yaşlarında meydana çıkar. Biyolojik farklılıkların tamamlanması 3-5 yıl sürer. Uzunluk uzaması ile kemik olgunlaşmasında hızlanma, bedende kilo artışı, farklı oldurganların ve beden kısımlarının boyutlarında bir artış görülür. Beden yapısında erkek ve kız farklılıkları netleşir.
Ergenlik evresinin sona ermesine hakikat, kızlarda genelde 16; erkeklerde ise 18 yaştır, ergenin büyüme ve gelişmesi genel olarak tamamlanmıştır. Uzunluk, uzaması yılda 5-7 cm kadar artar. Ergenliğe girişte erişkinin uzunluğunun yaklaşık %80’i kadar olan uzunluk, ergenliğin sona ermesine hakikat uzunluk %99’una ulaşır. Bu evrede kilo artışı yılda 2.25-2.75 içindedır. Ergenlik devri boyunca kızlarda beden tartısı 16 kg, erkeklerde ise 20 kg kadar artış gösterir. Bu kilonun artışının niçini iç organlardaki gelişme, iskeletin büyümesi ve yükünün artması, kas dokusundaki olgunlaşma ve yağ dokusundaki artışlardır. Bu evrede kızlar ve erkeklerde daima olarak görülen fizyolojik farklılaşmalar ve bunların birinci başlangıç yaşları şöylekidir:
Kızlar:
Göğüslerin büyümesi = 8- 13 yaş. Pubik bölgede kıllanma = 8- 14 yaş. Koltuk altında kıllanma = pubik kıllanmadan yaklaşık 2 yıl daha sonra. Ciltte yağlanma = koltuk altı kıllanmasıyla tıpkı periyot. Birinci manstruasyon = 10- 16.5 yaş (Bayhan,Artan, 2014:164-165). Menarş(ilk adet) = 12,5 yaşında (9-17yaş içinde da görülür) (Tekgül,Öngel,Karademirci,Parlaz, 2012:13).
Erkekler:
Testislerin büyümesi = 10- 13.5 yaş. Pubik bölgede kıllanma = 10- 15 yaş. Penisin ve prostat bezinin büyümesi = 11-14.5 yaş. Yüzde ve koltuk altında kıllanma = pubik kıllanmadan yaklaşık 2 yıl daha sonra. Ciltte yağlanma = koltuk altı kıllanmasıyla birebir periyot. Birinci meninin atılması = penisin büyümeye başlamasından yaklaşık 1 yıl daha sonra(Bayhan,Artan, 2014:164-165).
gençlerde Bilişsel Ve Psikososyal Gelişim
Ergenlik evresinde biyolojik, ruhsal ve toplumsal gelişimsel farklılıklar karakterize edilir. Ergenlikte biyolojik gelişimde iskelet sisteminde süratli büyüme, cinsel gelişim ile ruhsal gelişim, bilişsel gelişim ve kimlik olgunlaşması özellikleriyle tespit edilir. Toplumsal olarak ise ergenlik, genç erişkin kimliğine hazırlanmanın olduğu bir evredir (Parlaz, Tekgül, karademirci, Öngel, 2012:13-14; Derman, 2018). gençlerdeki bilişsel olgunlaşma, beynin işlemesindeki fonksiyonları içinde belirlenen hayli farklı marifetlerinin olgunlaşmasını içerir. Bunların içerisinde arkadaş etkileşimlerinde, toplumsal ortamlarda ve bilimsel mevzular somut kanıdan soyut niyete transfer olan ve kendini kıymetlendirme, düzenleme ile yeni davranışların oluşumunda yer alır. Piaget, ergenlikteki bilişsel ahengin toplumsal ilgiler ve ergenin akranlarıyla ile konuştuğu diyalogdan değerli derecede etkilendiğine kabullenmiş ve toplumsal bilişi ergenlikteki bilişsel gelişmenin bir aracı olarak açıklamıştır (Tekgül, Öngel, Parlaz, Karademirci, 2012:14,Aydın, Bozkurt: 2007). Piaget soyut süreç niyetini şöyle açıklamıştır: somut olandan, şu an burada olmayana ve ileriki yaşama yönelik merak doğrultusunda kurtulma. Bu fazla niyetlerin ve kuramların oluşma devri, tıpkı vakit diliminde şuan ki geleceğe adapte olması sürecidir. Piaget bu durumu da şöyle deklare etti: somut ve şuan ki gördüklerinden çıkarılan önermeler hakkındaki hipotezler ileriye devam etmesini ve fikir oluşturmasını sağlayan bir fikir dönüşümü. Farklı bir söyleyişle, somut süreç fikri devrinde olan bir çocuk şuan ki vakit dilimi içerisinde ‘gerçek’ sorunlarla çabalamak mecburiyetinde olduğu biçimde, soyut süreç kanısında olan bir ergen, etrafındaki çevreyi var iseyımlarla bir geriye ya da ileriye birleştiren muhtemel sorunlarla uğraşabilir(Gander,Gardıner, 1993:146).
Bebeklik ile başlangıcı olan, çocukluk ile süren toplumsallaşma ergenlik evresinde de ergenin meskenden ayrılmak isteği ve topluma girmek istemesi ile devam eder. Erikson’un psikososyal gelişim kuramının beşinci evresi olan “Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası” ergenlik evresini husus almaktadır. Bu evre en epeyce konusu olan sorunu şu ergenin kimlik kazanması ya da bunu kazanamazsa rol karışıklığı yaşamasıdır. Kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası evresi on iki, on sekiz yaş ortası olur. Ergenlik evresi sisteminde “ben kimim? “ sorusu epey değer taşır. Ergen, bu sorununun cevaplarken ebeveynlerinden epeyce, arkadaş kümelerinden etkilenir. Toplumumuzda vadeli farklılaşan ve gelişim belirten toplumsal pahalar içinde ergen, eğitim hayatında başarılı olmak, ekonomik özgürlük kazanmak, toplumsal etrafının takdirini almak yahut alamamakta kaygılanmaktadır. Bu devrin yapı özellikleri, duygusal artış ve aşırılık, süratli kurulan ve bozulan irtibatlar, sıradan etkilenme, toplumda dikkat ve ilgi çekme, kimlik sahibi olma uğraşı, formüllerinde kısa açıklanabilir(Şahin, 2014: 16-17;Yavuzer, 2013: 276). Ergenin ssaglıklı kimlik kazanmasında, etrafıyla uyumlu özdeşimler yapabileceği (model alabileceği) erişkinlerin olması kıymetli bir etkendir.(Şahin, 2014: 17;Karabekiroğlu, 2014). Erikson’a nazaran bu evrede ergen olumlu bir evrede kimlik kazanma sorununu çözerse, kendine güvenen, kendinden emin olan bir kişilik olarak ömrüne devam eder ve başarılı olur. Aykırı durumda ise rol karışıklığını, yaşantısının ilerleyen devirlerinde de bu kriz aşılamayıncaya kadar devam eder. (Şahin, 2014:17;Senemoğlu, 2005:79).
Ergenlik Evresinde Ortaya Çıkan Ruhsal Özellikler
Ortaokul devrine denk düşen birinci gençlik yahut yeni yetişkinlik yaşında, cinsel uyarımlar ile bir arada yeni ruhsal özellikler ve davranışlar meydana gelmeye başlar. Eşit ve uyumlu ilkokul çocuğu masraf, yerine gereğinden çok huzursuz, güç beğenen ve çabuk reaksiyon veren bir genç gelir. Hisleri, fazlaca süratli aşağı- üst oynamaktadır. Bir anda keyifli olur bir anda’ da mutsuz olur. Süratli öfkelenir, gereksiz şeyleri sorun yapar. Reaksiyonları erkenden iddia edilmez olur. Derslere özverisi azalmış, çalışma sistemi bozulmuştur. İstekleri fazlalaşmıştır(Yörükoğlu, 1998:375). Bu evrede erkek yahut kız kimi birtakım etrafından uzaklaşmak, kendi iç dünyası ile kalmak istiyor üzeredir. Ebeveynleri ve arkadaşların bir arada olma dileğini reddedip iç dünyasına yönelebilir.
Adeta bünyesinde olan bitenlerin hesabını yapmak, ve sıra ile aklından geçirmek ve yeni hissiyatlarına ahenk sağlamak istemektedir. Hayal etme, yaratıcı olma niyetini geliştiren en değerli itici güçtür. Bu fikirde yararlıdır. Ancak gerçekleşmemiş istekleri güya olmuş üzere hayal kuruyorsa, o an ergen için bir korunma ve telafi görme araç olarak görülmektedir. Olağan hayat ortasında kuvvetlikler ve hezimetler ortasında kalan ergen kendisini kuvvetliklerle baş etmiş kuvvetli birisi üzere hayal ediyorsa gerçek ömürden uzaklaşabilir. Ergendeki fazlalığa ’gündüz rüyası’ olarak isim takılmasına sebep olmuştur. Mahcubiyet ve çekingenlik ergenlik evvelden başlayan ve ergenlik evresinde de devam eden, çıplak görünmekten utanma ve mahcup durumda olma, ergen evresinde fazlacaça görülen bir his durumudur. Adeta bedenlerini gizlemek istemektedirler. Bu durum organlarındaki değişimlerinin farklı periyot ve süratlerde olmasından kaynaklanan eşitsiz beden görünümünün gizlemek maksatlı yapıldığı ya da ergenlerin dikkat noktaları olan kendi bünyelerini farklı ve meraklı gözlerden saklama maksatlı olduğu düşünülebilir (Yavuzer, Köknel, Kulaksızoğlu, Ayhan, Dodurgalı, Ekşi, 2003:104-105-106). Ergen kendisine verilen hakları az bulur. Konuttaki kuralların fazlalığından ve sıklığından yakınır. Ebeveynlerin ikazlarına ani reaksiyon verir, zıt yanıtlar verir bu durumda aile içi çatışmalara sebep olur. Kimi ergenler konutun ortasında pek kalmak istemezler, geri dönüş vakitlerini başlarına takmazlar yemek vaktine geç kalırlar. Dağınık ve epey rahat olurlar. Genlikle bir şeyleri kırıp dökerler. Ağızları durmaz, gidip gelip bir şeyler yerler(Yörükoğlu, 1998:375-376). Ekseriyetle, ebeveynleri tarafınca hakikat anlaşılmadığını düşünür. Ebeveynlerin fikirlerini yanlış bulur. Ergeni en çok arkadaşlarının anladığını düşünür. Bu sebeple ebeveynlerinden dinlemek yerine arkadaşlarının kelamını dinleme kanısındadırlar. Karşı cinsiyete ilgi gözle görülür biçimde artar. Tek taraflı aşklar yaşanılabilir.
Flörtler olağandır. Bu olaylar çoklukla ‘büyük aşk’ karesi ortasında yaşanır. Ergenler birbirlerini epeyce kıskanırlar, birbirlerine daima karışmaları ve diğerleriyle olan irtibatları sonluluk konulabilir. Anne-babanın uygun bulmadığı bireyler ile arkadaşlık kurma, alkol, sigara, uyuşturucu husus üzere alışkanlıklar edinmeye yakınlık bu evrede yoğunlaşır(Doksat, 2014:215-216). Ergenler sesli müziği severler. Kılık kıyafete ağır ilgi gösterirler. Ergen kız, ayna karşısında epeyce vakit geçirmeye başlar. Ergen erkek ise ayakkabısı boyasız bulunmasına aldırış etmez lakin saçını uzatır, periyodun modasını göre şekillendirir. (Yörükoğlu, 1998:376).Şişmanlık-zayıflık, bu devirde meydana gelen yeme bozukluklarından en hayli görülen anoreksia nevroza’dır(Şahin, 2014:19;Tahiroğlu ve diğ., 2005).Kısa boy- uzun uzunluk, yüz çizgilerinin düzgün formlu olup olmayışlarını sorun yapmaya başlarlar(Yörükoğlu, 1998:376).
Teklif
Ebeveynler ergenlik periyodu rastlanabilecek ıstıraplara hazırlık yapılması lazımdır. örneğin kızlara anneleri, erkeklerde de babaları bu oluşabilecek ıstıraplardan kelam etmelidirler, zira çocuklar ergenlikle ayrıntıları kulaktan dolma, akranlarından öğrenmeye çalışırlar. Bu durumda da yanlış bilgi edinilmiş olur. Ebeveynler, çocuklarını kendi ergenlik periyodunda ki vaktiyle kıyaslama yapmamalıdır. sebebi ise epey süratli toplumsal ve teknolojik farklılıklar oluşmaktadır. Ebeveynler bu vakitte ki çocuklarını öbür çocuklar ile kıyaslamamalıdırlar. Oburlarının çocuklarıyla kıyaslamak, ergende içe kapanıklık yahut kelam dinlememe, öfke ve kıyaslandığı bireylere karşı nefret, aileye karşı kin beslemek ve ergenin özgür olma yönelimini makûs istikamette tesir eder.
Tek başına sorumluluk altına girme, iş yapabilme ve arkadaş edine bilme maharetini geliştiremeyecektir. Öz inanç eksikliği oluşur. Ergene karşı tatlı-sert, yani arkadaşça bir anne-baba portresi oluşturun. Bu periyotlarda ergen ile olumlu bağlantı kurun. Onu sorgular tavırda yaklaşmayınız. Sorgulayıcı yerine, paylaşımcı bir tavır ortasında ergene istikamet gösterin. Paylaşımcı olduğunuzda duygusal yaşantısı hakkında bilgi sahibi olursunuz, ergenin ebeveyni olarak ta yanlış kararlar alabileceği, yanlış yollara girmesi ihtimaline karşı erkenden önlem almış olabilirsiniz. Daima uyarma, kızma, rencide etme, vurma ve dövme tekniği ile ergenin yanlış tavırlarının değiştirmesini asla düzeltemezsiniz. Hatta sorunlu tavırlarının birleşmesine dayanak olursunuz. Ebeveynlerin anlayışlı, sevgiyle, hürmetle, eşit, dengeli ve demokratik tavırları sağlıklı bir benlik anlayışını ve bağımsızlığı kolaylaştırır. Sağlıklı bir biçimde ergenlik devrini atlatmasında hayli büyük destekçi olursunuz.
Kaynakça:
Acar, E.(2017).Bağırıp Çağırmadan Çocuk Eğitimi(1.Baskı)Yediveren yayınları.45
Bayhan,S.P. ve Artan, İ.(2014). Çocuk Gelişimi Ve Eğitimi. Morpa yayınları.164-165
Doksat,G.N.(2014).Anne Babalar İçin Başucu Kitabı(1.Baskı). Türkiye: Sigma publishing. 215
Gander, J.M ve Gardıner,W.H.(1993)Çocuk Ve Ergen Gelişimi(8.Baskı)İmge kitapevi.146
Şahin, N.(2014) ERGENLİK SORUNLARI VE BAŞ ETME TEKNİKLERİ İLE İNTERNET BAĞIMLILIĞI ORTASINDAKİ BAĞLANTI. Haliç Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Psikolojisi Anabilim Kolu Uygulamalı Psikoloji Proğramı. Yüksek Lisans Tezi 15-16-17-19
Tekgül, N. Öngel, K. Karademirci, E. Parlaz, A.E.(2012)Ergenlik Periyodu:Fiziksel Büyüme, Ruhsal Ve Toplumsal Gelişim Süreci. Yıl:2012 Cilt: 3 Sayı The Journal of Turkish Family Physician 11-13-14
Yavuzer, H.(1987)Çocuk Psikolojisi(40.Basım)Remzi Kitapevi.263
Yavuzer, H. Köknel, Ö. Kulaksızoğlu, A. Ayhan, H. Dodurgalı, A. Ekşi, H.(2003).Çocuk Ve Ergen Eğitiminde Anne Baba Tutumları(2.Baskı)Timaş yayınları.104-105-106
Yörükoğlu, A.(2016). Çocuk Ruh Sıhhati (37.basım). Özgür Yayınları.375-376